„Pytome wos na prucki”
Darcié piyrzo, abo krócyj – prucki, ôd dowiyn downa były ôkazjom do posiadów, nobarzyj młodyk z całyj wsi. A nolepse posiady były wtej, kie razym ś nimi były zobawy, nazýwane tyz muzýkom. Prucki mogły być i bez muzýki, alé darcié piyrzo prawié zawse kojarzyło sié młodym z wesołom zobawom. Nolepsom porom na ôrganizowanié prucek była zima, a jesce lepiyj ôkres miysopustu, ftoryn nazýwali wtej „po Godak”, znacý sié po świyntak Bozego Narodzynio.
Jesce do niedowna kozdo gazdówka w Gronkowié chowała pore abo porenościé gynsi, ftore pasło sié koło chałp i na kamiyńcak. Gynsié miyso i smolec były woznym pokarmym, alé wse nowoźniyjsým uzýtkiym z gynsi było piyrze, z ftorego robiyło sié poduski i pierzýny. Ambicjom kozdyj gaździny było posiadać duze zapasý pościyli z piyrzo i gynsiygo puchu. Duze poduski w paradnié haftowanyk poswak wiysało sié w biołyj izbié na zyrdce pod powałom abo starannie układało sié na pościyli. Tradycýjnié piyknié wysýwano pościyl była woznym elementym posagu córek, ftore takom wyprawe dostawały ôd swoik matek kie sié wydawały. W rodzinnyj tradycji tyn zwyk zreśtom przetrwoł do dzisiok. Pokolynié młodyk gronkowianów, ftore w ôstatnik dekadak wyjyzdzało do Hamaryki, dostawało ôd swoik ôjców „na dobry pocontek” pościyl z piyrzo i gynsiygo puchu. Poduski z piyrzo były tyz wse piyknym prezyntym ôd rodziny abo sonsiada dlo krajanów z USA.
Na wypchanié duzyj poduski zuzýwało sié ôd 2 do 2,5 kg piyrzo, a na piyrzýne dwa razý telo. Zapasý tyj pościyli, pilnié zbiyrane w kozdyj chałpié, były woznym elementym majontku, ftory mozna było w kozdym momyncié sprzedać, a piyniondze wydać na to co trza było na gazdówce, budowe chałpy abo nawet kupno ziymi.
W jadwyncié gynsi kormiyło sié cynsto „sulkami” – jest jé to podsusone ciosto z ôwsianyj monki, ugniotane w hrube paluski. Ususone na kuchynnyj blasié abo mrozone w casié ôstryj zimy były karmom, ftorom dawało sié gynsiom śtyry, piyńć razý dnia. Takié tucynié trwało góra śtyry tyźnié. Przed świyntami Bozego Narodzynio gynsi bito. Gynsina była wtej świontecnym ôbiadym. Jadło sié tyz i cornom kwaśnice – gynsiom krew warzonom na kwaśnicý.
Gynsié sadło nazýwało sié łatkami. Zasolóne „łatki” trzýmało sié w glinianyk gorkak bez całom zime. Gynsi smolec topiyło sié z cebulom i smarowało nim chlyb jak masłym. Maściyli nim tyz grule, kapuste, grof, kwaśnice i zapraski. Rarytasym były świyzo smazone gynsié wontróbki.
Jako ze co roku w kozdyj chałpié trza było ôbrobić po pore kilogramów piyrzo, jego darcié przeciongało sié na całom zime. Coby umiylić doś monotonnom robote, pytało sié na prucki sonsiadki, a przede sýćkim młodyk prawié z całyj wsi.
Prucki ôrganizowało sié zwykle w sobote. Gaździna, ftoro pytała sonsiadki, w tyn dziyń porzonnié przontała całom chałpe i piekła chlyb. Na prucki pytały dzieci, ftore chodziyły ôd dźwiyrzý do dźwiyrzý, wchodzyncý nojsomprzód do chałp, ke były dziywki. Godały wtej: „Pytome wos na prucki”. Napytane baby nobarzyj interesówały sié, cý be na pruckak muzýka. Kie prucki były z muzýkom, wtej pewnikiym schodziyli sié na nié młodzi z całyj dziedziny.
Darcié piyrzo zacýnali koło sóstyj po połedniu, a pruli cosi koło trzók godzin. Nowceśniyj schodziyły sié stare baby – nostarse sonsiadki, ftore siadały koło pieca. Pote przýchodziyły dziywki, znacý sié panny i młode gaździny. Nopóźniyj na pruckak pojawiały sié „paradne dziywki”, to jé nobogatse i nośwarniyjse panny, paradnié wyzdajane. Te posiady były jakby mini rewiom aktualnyj mody we wsi. Na prucki schodziyli sié tyz kawalerowié (parobcý), ftorzý culi sié napytani, bo był taki zwyk.
Duzo góralsko izba sié pomału wypełniała młodymi. Dziywki uwijały sié przý stołak ustawionyk pośrodku izby, a kawalerowié siedzoncý po kontak, zabowiali sýćkik wicami, a nawet jakimi śpasami. Alé było doś spokojnié, dyć patrzoł na nik gazda. Śpiywało sié piosynki, usłysane ôd ôjców i sonsiadów, i znane góralskié przýśpiywki. Po trzók, śtyrók godzinak ciynzkiyj roboty wchodziyła do izby muzýka, to jé kapela z poru muzýkantów grajoncýk nojcynściyj na gynślak, basak i harmonijé. Z reguły przýgrywała ôna do tońca cały wiecór za sýmbolicnom packe fajek. Casym sýćka składali sié na muzýke, alé były to rzodkié przýpodki.
Zobawa zacýnała sié kie juz poprzontali izbe z kłoncý piyrzo. Kłonca wysýpowało sié na droge, bo istnioł przesond, ze przýniesié to w nastympnym roku moc gynsi na gazdówce. Przý muzýce bawiyło sié do północý, a nawet dłuzyj, tońcyncý i śpiywajyncý góralskié przýśpiywki, usłysane na weselak i zapamiyntane.
Kie sié sýćka bawiyli razym, tońcyncý walce i polki, nazýwało sié to zobawom ôgólnom abo tońcym ôgólnym, w ôdróźniyniu ôd tońca góralskiego, ftory był zawse tońcym indywidualnym. Góralski toniyc był nie rada widziany, bo jako popisý ino poru ôsób cynsto był przýcýnom zowiści miyndzý dziywkami i zwad kawalerów. Nieporozumiynia w casié przeryncanio w solówkak prowadziyły nieroz do zwad, a nawet i bitek. Prawié zawse zobawa była bez pocynstunku i picio alkoholu, bez to bitki miyndzý kawalerami były rzodkié, a jak juz jakié były, to nojcynściyj miyndzý powadzonymi grupami młodyk z sonsiednik dziedzin: Leśnicý, Grónia abo Boru. Casym załatwiano i miyjscowe porachunki, przede sýćkim miyndzý kawalerami „z góry” i „z dołu” wsi. Niestety, w rokak powojynnyk, w casié prucek pojawioł sié tyz alkohol, ftoryn stawioł honorny gazda, abo przýnosiyli napytani gościé. Wtej bitek było duzo wiyncyj.
Ôstatnié takié prucki w Gronkowié były jesce w połowié roków siedemdziesiontyk. W dzisiyjsýk casak zwyk tyn zaniknon prawié zupełnié i ino starzý spominajom ze wzrusyniym casý, kie sié chodziyło na prucki.
Przekłod tekstu po pańsku na nase z fragmyntu ksionzki „Gronków i Gronkowianie” (zbiorowo praca pod redakcjom ks. W. Zarębczana, 1998)
