Andrzej Rusnak – Sýmek Polówac abo Jonek z Jurgowa (Ôpowiadanié w gwarze rzepiscańskiyj)

Fto go tam wié, ftory… Ino cap był tyn som, wielgi Pon skolnyj krajiny.

Wiater duchnon ôd łańcuchók zimnyk skolnyk Tater, kie Sýmek Polówac wyseł przed chałupe, z gwintówkom przewiysonom bez plecý i ôstrom ciupagom w gorzci. Ôzwidniało sié dopiero, chłód zimny przeseł mu po grzbiecié, jakby go fcioł przýtrzýmać, coby nie seł nika.

Nie cudne mu było tak wcas stajanié, bo to i nie piyrsý roz wybiyroł sié na polowacke. Hej, przeseł ôn niejednom doline, niejedyn wiyrch poziórym ôwinon. Miol se godnié rokok, bo juz siódmo ôsmy krzýzýk sié wartkimi krockami przýblizoł. Z tego se nic nie robiół, bo sié cuł jesce jak tyn smyrek, co se z holnego wiatru nic nie robi, ino śmiglaste gałynzié ku zornymu słonku wyciongo. Hej jesce by niejednego młodego w tońcu przeskocół, a i dziywcýnié niefconcy mógby sié za ćmy młodym chłopcym uwidzieć. Wyrośniony na tyj skolnyj ziymi, trzýmoł sié twardo, zdrowy był i ô sýćkik diaskók nie dboł. Portki na sié nosiół starodowne, ino jednym snurkym usýte, dołotane kielo wlezié. Cuchy nie nosiół, ino stary serdocek po dziadku nieboscýku. Na nim ześ nie uwidzioł ani kympki wełny. Torbke wysýwanom, przewiysanom bez plecý wprowdzié mioł nojnowsom, co mu fundnon som Hohenlohe. Zaś za ôposkym nozýcek sié nojcýstsým blaskiym świyciół.

Ôbróciół sié w strone Biylańskik Tater, hań kozicki nojradziyj przesiadowały. Hań miyndzy nimi sporo casu zmiyrniół, kie sié im przýpatrzówoł, jak skokały ze skałki na skałke, by sié ślebodom ciesýć. Alé namyśloł iś w strone Doliny Jaworowyj.

Nie młode juz nozki wartko migały miyndzy pniockami. Stary polowac cichućko lecioł leśnym chodnickym. Usło godnié casu, zakiel naloz sié na miyjscu. Siod se tyz zaroz na pniocku, wyciongon z torby kawołecek spyrki, ôdrobke masła, piecony moskolicek. Kie zjod frystyk, napiół sié zimnyj wody ze źródełka, poseł ôzeźryć sié kapke. Zaroz tyz przýbocył se o starym sałasié jurgowskik pastyrzý, co go moze i jakisi polowac wysýkowoł, abo i zbójnik, godnié rokók tymu. Sałas tyn doł mu nieroz schroniynié przed zwiyrzym, a i przed dyscym i kurniawom.

Poseł. Nie ôbeźroł sié ani za siebié, kie sié już las skońcół a dali sama kosówka piyna sié w góre a ôn ś niom. Ciongło go, zeby wyskocýć na som wiyrch. Dy po drugiyj stronié uherskié dziedziny. Domy znacone cyrwonymi dachówkami, murowane z cegieł, nie takié jako u nos drewniane. Przýbacowoł se. Mioł tam i frejyrke… Ny cymu ni móg mieć? Jyj ôcka ciyrne śmioły sié do niego, jaz ôd tego w głowié sumiało, jak po młodym, uherskim winié. A kie zatońcół krzesanego, to jaze muzýka go pod sosrymb niesła. Mioł i towarzýsiók, ale downo pomarli. Kamraci ś nik byli jako sié patrzý. I coz z tego, ze był ś nik nojmłodsý, kie nifto lepsego ôka do flinty ni mioł.

Ej, zakryńciyły sié skiyrcki o ôcak Sýmkowyk ôd tego zbacowanio, alé był ś niego chłop twardy jak skała, to sié frasunkom nie doł.

Hej, frasunek, frasunek,
hej, nie prze polowaca,
hej, kie mu ściyzke przeseł,
hej, bojtar ôd Siyniaca.

Ôbróciół sié, nie poziyrajyncý sié na wiyrch i zacon sié pomalućku brać dolu. A ze trosinecke skrynciół z chodnicka, to mu na jego ceścié stanyna tako herucko wanta. Musioł jom ôbyjść. Wiaterek kwilke dychnon. Zrobiyła sié cisýna. Kie wyźroł zo wanty, to jaz go cofło do zadku. Para stanyna mu w plucak, nozki sié ugiyny. Przed nim na skolnyj półce stoł Cap, jakiego Sýmek nigda w zýwobyciu nie widzioł. Kufe dźwignon do góry, pierś swojom koziom wypion ku zornymu słonku. Siwy jego włos w tym słonku sié widzioł jak jaki srybelny kabot nojaśniyjsego Cysorza. Widzioł sié jesce wiynksý, jako był. Hyrny, ślebodny, wielgi Pon skolnyj krainy.

Zapatrzoł sié Sýmek, zapatrzoł, jaz mu siwe bausý sié skurcyły i stare serce bić przestało.

W tym casié wiater sié ôbróciół, ôdbiół ôd wanty i polecioł hań het ku scýtom.

Pocuł cap polowaca, ôstro woń Sýmkowyj strzelby sarpnyna nim. Poźroł ciekawié na cłeka. Cego fce?! Co se pomysloł i nad cým dumoł tyn tyn zwiyrz, tyn harnaś skolnyk turnic? Moze nad tym, ze sié skolne królestwo skurco, malejé śleboda. Ludziska idom w góry!

Tak sié śtretli cłek ze zwiyrzym. Jak dwa cudaśne scýty Tater, ja dwie złote turnié, jak harnasié.

Wiater cupnon za wykrotym, tyz ciekawy, boł sié przerwać to stretniynié. Ino skały stoły zimne, casowe.Wiedzioł juz Sýmek, ze sié musom zmiyrzýć na śmierzć, nie na zýcié. Ôn, myśliwiec, jakiego nigda nie było, a z drugiyj strony Cap, co go Tatry zrodziyły na swój hyr, moc i siyłe. Wiedzioł juz ze nie zazno pokoju, zanim go nie bedzié mioł. Hej wiera, hej. Hej, bedzié w nim wrzeć krew, kie be na polowackiyj ściyzce z flinteckom w gorzci. Kie bedom wypatrzowały nadarymnié stare ôcýska, cý go tam w Tatrak w gmie nie uwidzi. Przecié całe zýwobycié cliwiół za takim zwiyrzym, nocami se go wyśniół, myślinkami stworzół.

– Hej, bedzié mój, na mój dusiu mój… Mój, na stoprowdu mój… Nie popuscém go.

Długo jesce stoł Sýmek, zakiel ôbocół ze jé som. Cap sié straciół tak warciutko, jako sié pokozoł. Ino wiatrzýsko hulało w tym miyjscu, jakby fciało nadrobić stracony cas.

Połednié juz było, kie sié Sýmek pobroł ku sałasié. Trza sié było zwyrtać, by sié przed nocom przýryktować, słozýć jakom pościółke, naznosić patykók na watre. Dobrze wiedzioł ze sié mu tu bedzié trza dłuzyj zabawić, moze miesionc, dwa; a moze i całe lato.

Ginyny dni, dziyń po dniu… Sýmek poluwoł. Coroz wiyncý rozkók wisiało w sałasié.

Cap sié przepod jak skała we wodzié. Darymnié go Sýmek wypatrzuwoł, darymnié sed w takié pustacié, co jesce noga ludzko nie tknyna. Myśloł juz i tak, ze sié mu Cap przýwidzioł, jak jako mamuna. A mamuniyło go nieroz tak, ze i całom noc chodziół koło sałasu, a nie wiedzioł dzie je. Roz nad Cornym Jaworowym stawym widzioł je – boginki – jak tońcyly w rannyj mgié, po mokrućkiyj rosié. Ôtocyły go, sié widziało, ze tam juz ś nimi ôstanie.

Sło pomalućku ku zimié. Sýmek scyrnioł ôd dymu, zesknon sié jak suchorz, siwe włosý smaruwane masłym lezaly mu na ramiyniak. Prało dyscym, wiater łomoł lasý, wyruwoł smyreki z korzyniami, dziyń sié kurcół. Coroz mni Sýmek wierzół ze sié mu poscynści, ze sié śtretnom. Był coroz barzi markotniyjsý. Brózdy corne zôraly mu lica i coło.

Juz mu sié widziało, ze go naloz, alé capa było ani zasknońć. Nale siyła jakosi ôkrutno trzýmała go na miyscu, nie dała ôdyjś.

Przýseł dziyń, kie Sýmek ôbudziół sié jakisi inksý, radośniyjsý. Wartko przýryktowoł se frystyk. W zaimeôjca pojod. Porwoł flinte na ramié, ôstrom cupage w gorzć. Zaroziutko naloz sié śród ôstryk skoli . Pion sié w gore, jak młodo kozicka. Słonecko piyknié wysło zo chmur z gmy. Cały świat sié ciesół z niespodziywanego ciepełka. Radowała sié dusa Sýmka radościom jakomsi ôkrutnom. Wartki jak wiater sunon kryntymi pyrciami. Wylecioł na som scýt. Poźroł w dół… Dziedziny stoły ôztracone kupkami jak kyrdel ôwiec, ôztracone po dolinak, przýcisnione wiyrchami.

Załość jakosi ôkrutno i dziwno chyciyła go za serce, radość przýcapiyła. Serce ôzraduwane przýgasło jak słonko, kie corno chmura pod nie podyjdzié. Przez kwile mu sié zdajało, ze sié swiat ś nim zegno.

Alé sié przemóg. Załość, jak warciutko przýsła, tak i ôdesła. Seł ku ubocý. Skaliska hań były postrzympione jak bukowe portki. Wanty i głazý wolały sié jedne po drugik, pelno ik było jak ôwcýk bobkók, telo ze ino duzo, duzo wiynskýk. Dali przepaść, ciyrno jak ciercie ôcýska, wyzýwo: „podźcié tu, wiyrchowi siuhajé, ôzduchani bez wiater harnasié, juhasi zmarasoni… Podźcié dziywcýny tybecne ze śpiywym przełyncý. ”

Ôzrucone scýty dokoluśka jak puciery w kolybié styrcom jak ôwce potracone w dujawicý. A tyn w środku nowiyksý jak juhas pilnujé ik jak ôwiec, coby nie sły nika ku dolinom na zatracynié.

Hań ciongnie Sýmka przeznacynié. Przýłozół rynke ku starym ôcom i poźrół z takom siyłom, jakby fcioł scýty przecinać. Ściymrzyło sié w ocak Sýmkowyk, ale go doźroł hań wysoko, na skolnyj półce. Pod nim przepaść, w pionié ściana gładziućko jak sýba, z boku jesce gorzi, skała przechylono w bok, jakby miała sié zaroz zwalić. Ze zadku zaś skaliska poôzrucane jak tromy po holnym, poôzbijane jak Jonkowym młotym.

– Hań jes cesta do capa. Hań pudém. Nie ucieknié mi. Bedzié mój.

Śmigajom nozki ôbute w skórzane kyrpce, a rynce chytajom sié ôstryk skoli, znacom krwawy chodnik, kiełzajom po wygładzonyk bez wiater scyrbak.

– Naistućko bedzié mój, naistućko… Stojém juz przed nim… Nie wié ze bem strzyloł.

Jynkły skolé… Polecioł bek nad wiyrchami scýtók, ôdbiół sié od granitowyk skał, jako łyskawica trzasnon. Ściany zagrały muzýkom…

Wypod Sýmek zo skały… Patrzý. Cap, jak jakisi płanetnik, jak skolny ôreł ruciół sié nad przepaściom ku drugiyj stronié. Wiater pozýcół mu skrzýdeł. Spod na skałe. Siyła ôkrutno podruciyła go w góre, ale zostoł… Warcyjsý ôd ôłowianyj kulé, pedziołbyś ze ôd holnego wiatru.

Polecioł za nim Sýmek… Juz go widno na skałak, jak sié ruco z wanty na wante. Dy wyziyro jakby mioł dwadzieścia rokók. Teli wartki. Dyz to moze nie Sýmek, jino janioł. Włosý siwe, zlepione, jak kóńsko grzýwa, miyniom sié w słonku. Rynce ze strzelbom ôsłozół jak skrzýdła… I gno, i gno… Alé nijak capa dognać ni moze. Nogi ôd krewicki ciyrniejom, rynce słabnom. Siyła strasecno pcho go dali. Darymnié go fce wiater zrucić ze skoli, darymnié ôstre skolé kalecom go. Darymnié źli fcom go popnońć w przepaść.

Po górak jesce leci. Słychno jom, sýmkowom strzelbe… Ôzlygo sié echo… Wyskym, hujkaniym pastyrek i juhasók w pyrci.

Zno jom cało krajina, zmiyrwione ôd wiatru wody stawók i siklawy górskik potokók, struchlałe serce niedźwiydzia i zdzicałe usý sarny…

Sýmek dobywo coroz wiyncyj siył z tyj swojyj przygiyntyj ku ziymié postaci.

– Przeciéz-ek całe zýcié na niego cekoł…

Nie na darmo, nie na darmo nazýwajom go polowacym nad polowace… Nie na darmo ôn wié, jako podyjść kozice, zeby go nie pocuła; jak nakłaś watre z mokryj cetyny; jak wyślakować niedźwiydzia… Ej wiera, wiera. Poznoł przecié sýćkié tajymnice gór… Wyrówoł jik jak złotnik, co to złote grudki dobywo w dziurak… Jak grule z gruliska mamićka dorobionymi ryncýskami prze dziecýska wyruwo. Jak Jegomość, co wysarpuje grzychy ludzkié przý spowiedzi. Jak Jegomość ôcýsco ludzkié smolne duse, tak ôn ôcýscoł nieznane nikomu ślaki i miyjsca…

Hej, nie ôzyniół sié, nie było casu ani mysłeć ô kołysce… Kie wiater mu béł kołyskom. Ani ô gazdówce… Hej serce ino gnało bez śniyzne zospy ku nowymu.

Polyły go casym corne ôcka dziywcyncio, kie zawitoł na ôdpust do Kiezmarku. Hej, polyły… Ale coz zaś z tego, kie serce ciongnié ku turnicom.

Béł juz blisko. Ôn stoł przed nim wielgi, jak cały zýwot cłeka. Dysoł ciynzko. Przýłozył Sýmek flinte nabitom na nowo ku ôcom. Nagion sié całom piersiom.

– Mom strzelić… – Niekze se jesce ôstani roz poźre na swojom krajine… Na krajine, co pomalućku pominié… Nie be capa nad capy… Nie be polowaca nad polowace. Ôstanié ino hyr!

Strzyloj, Sýmek. Nie przedłuzoj bólu.

Nogi skiełzły ze skolnyj półki, kie światym targnon huk strzelby. Lecioł Sýmek w dół, ze strzelbom przywionzanom do pachy. Lecioł Cap w dziwnym skoku, jakby zbójnickim. Niewidzialny rzemiyń gmy i leśnyk mamun zwionzoł ik razym, na wse.

Widzi Sýmek capa przed sobom, widzi cap Sýmka. Wyciongo rynke ku capu Sýmek. Fucý parom cap ku Sýmkowi, alé rzemiyń nie popuści… Ôzraduwanyk lic Sýmka nie zabiere ani strasecny ból ani bioło gma…

Spadli na wymoscony mechym skolny upłaz. Potuloł sié Sýmek po skale kapke nizy, alé strzelby nie puściół. Ôstatkym siyły sié kapke uniós do góry, uwidzioł jak cap spar mu sié na staryk piersiak, goroncom ôd piany kufom.

Słonecko zasło za chmury. Nad Jaworowom zaległa noc. Biylusineckie płaty śniygu jak myntle leciały, leciały… Coroz wiyncy i wiyncy. Zakryły biołom cuchom skrwawione ciało Sýmka i Capa. Noc ôbłapiyła ik cule jak matka.

Świat broł sié do spanio.